انواع چک و قوانین چک برگشتی
قوانین چک با توجه به مرور زمان دچار تغییرات زیادی شده است تا میزان سو استفاده از آن را به حداقل برسانند. متاسفانه امروزه بسیاری از افراد به دلیل عدم آشنایی با انواع چک و قوانین مربوط به هر کدام از آنها با برگشت چک‌هایشان رو به رو می شوند و بسیاری دیگر به دلیل عدم آشنایی با قوانین چک برگشتی نمی توانند چک‌هایی که از دیگران دارند را وصول کنند برای آنکه شما هم جز این دسته از افراد نباشید با مقاله ما همراه باشید:
انواع چک و قوانین چک :
- چک عادی
معمولا وقتی سخن از چک مطرح می شود، منظور این نوع از چک است. چک‌های عادی ،چک‌هایی هستند که اشخاص به حساب جاری خود صادر می‌کنند و در جامعه نیز رواج دارد
- چک تاییده شده
این نوع از چک‌ها بدین گونه است که بانک مبلغ مورد نظر قید شده در چک صادر شده را تایید می‌نماید، در واقع پرداخت آن چک را تایید و تضمین می‌کند.
- چک تضمین شده
چکی است که بانک به حساب خودش صادر می کند و پرداخت وجه آن از سوی بانک تضمین می‌شود مثلا بانک صادرات به حساب بانک صادرات در وجه شخص معین چک صادر می‌کند.
- چک مسافرتی
چکی است که توسط بانک صادر می‌شود و وجه آن در هر یک از شعبه‌های آن بانک یا توسط کارگزاران بانک پرداخت می‌گردد . مبلغ چک مسافرتی روی آن قید می‌شود. این نوع چک‌ها برای جلوگیری از حمل و نقل پول بسیار مفید است و قابل اطمینان هم می‌باشد. معمولاً اشخاص ترجیح می‌دهند به هنگام مسافرت برای جلوگیری از خطر سرقت یا گم شدن پول خود از چک‌های مسافرتی استفاده کنند
صدور چک
برای صدور معمولا نام گیرنده در چک قید می‌شود . در صورتی که چنین باشد چک در وجه شخص معین خواهد بود و فقط همان شخص می‌تواند وجه را وصول کند . اما اگر در محل گیرنده چک، نام کسی نوشته نشود ، چک در وجه حامل خواهد بود. چک در وجه حامل چکی است که صاحب حساب با صدور آن، به هر کسی که بخواهد امکان وصول وجه آن را می‌دهد
انتقال چک در وجه حامل
انتقال این نوع چک فقط با دست به دست گشتن صورت می‌گیرد و نیازی به امضای پشت چک نیست
خطر چک‌های در وجه حامل: خطری که در مورد چک‌های در وجه حامل وجود دارد امکان گم شدن و یا به سرقت رفتن آنها است. چون این چک‌ها در دست هر کسی باشد همان فرد مالک آن شناخته می‌شود ، در صورتی که گم شود یا به سرقت رود از سوی همان فرد پیدا کننده یا سارق قابل وصول خواهد بود . مگر اینکه صاحب اصلی چک اعلام مسروقه بودن یا گم شدن آن را بکند و تقاضای عدم پرداخت آن را به بانک بدهد
چه زمانی می‌توان برگشت چک زد؟
وصول چک برگشتی مسئله‌ای است که شاید در ابتدا آن‌قدر مشکل به نظر بیاید که فرد از پیگیری آن سر باز زند. در صورتی‌که با آشنایی از قوانین آن به راحتی می‌توان از سه طریق کیفری، حقوقی و ثبتی آن را مطالبه کرد. گاه به دلیل طولانی شدن شکایت حقوقی و پیچ و خم‌های آیین دادرسی مدنی، تعقیب کیفری بیشتر مورد اقبال قرار می‌گیرد. البته صدور چک بی‌محل، خود، جرم است و به همین خاطر مجازات‌هایی مطابق با آن در قانون مجزا، تحت عنوان ” قانون صدور چک ” به تصویب رسیده است
هرگاه دارنده‌ی چک با یکی از موارد زیر رو به رو شد، می‌تواند برگشت چک بزند :
- نبودن وجه نقد در حساب و یا کافی نبودن آن
- صدور دستور عدم پرداخت وجه چک از طرف صاحب حساب به بانک
- تنظیم چک به صورت نادرست از قبیل: مطابقت نداشتن امضاء، اختلاف در مطالب چک، قلم خوردگی
- صدور چک از حسابی که مسدود (بسته) است
چه زمانی چک کیفری است؟
بر طبق ماده‌ی ۱۱ قانون صدور چک، مهلت شکایت کیفری علیه صادرکننده‌ی چک، دو دوره‌ی شش ماهه است. منظور از این دو دوره، ابتدا حداکثر تا شش ماه پس از تاریخ صدور چک است که دارنده‌ی چک می‌تواند برگشت چک بزند و گواهی عدم پرداخت دریافت کند. بنابراین مهلت برگشت چک برای شکایت کیفری ۶ماه از تاریخ چک است. پس اگر در این مدت، دارنده‌ی چک آن را به بانک ارائه نداده و مقدمات شکایت را فراهم نکند، این مهلت از بین می‌رود و دیگر قابل تعقیب کیفری نیست. شش ماه دوم از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت است، بدین منظور که اگر دارنده‌ی چک در مهلت شش ماه پس از تاریخ صدور، وظیفه دارد چک را به بانک برده و در صورت نبود وجه نقد در حساب، آن را برگشت زده و گواهی عدم پرداخت از طرف بانک صادر شود، از این تاریخ وی نیز شش ماه وقت رسیدگی کیفری در محاکم دادگستری را خواهد داشت؛ ولی اگر دارنده‌ی چک در مهلت‌های یاد شده اقدامی نکند، دیگر امکان شکایت کیفری و محکوم کردن صادرکننده‌ی چک به مجازات‌هایی که در قانون ذکر شده است، وجود ندارد.
برای مثال تاریخ صدور چکی ۱۵ اردیبهشت ۹۵ است؛ دارنده‌ی چک برای تعقیب کیفری فقط شش ماه فرصت دارد که برگشت چک بزند؛ یعنی تا تاریخ ۱۵ آبان ۹۵. حال اگر در این مدت برگشت چک زد، می‌تواند تا شش ماه پس از این تاریخ (برگشت چک یا دریافت گواهی عدم پرداخت از بانک) به مراجع صالح برود و اقامه دعوای کیفری کند؛ اما اگر تا ۱۵ آبان ۹۵برگشت چک نزند، دیگر نمی‌تواند تقاضای تعقیب کیفری کند و از مهلت شش ماهه‌ی دوم خود استفاده کند
چه زمانی چک حقوقی است؟
در تمام شرایط می‌توان چک را در قالب دعوای حقوقی مطرح کرد. اما در موارد زیر به دلیل عدم امکان تعقیب کیفری الزاماً می‌بایست دعوا به‌شکل حقوقی مطرح گردد:
- در صورتی‌که ثابت شود چک سفید امضاء داده شده باشد
- هرگاه در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده باشد
- چنانچه در متن چک قید شده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است
- هرگاه بدون قید در متن چک ثابت شود که وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی بوده یا چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است
- در صورتی که ثابت گردد چک بدون تاریخ صادر شده و یا تاریخ واقعی صدور چک مقدم بر تاریخ مندرج در متن چک باشد
- هرگاه دارنده‌ی چک تا شش ماه از تاریخ صدور چک برای وصول آن به بانک مراجعه نکند و یا ظرف شش ماه از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت، شکایت خود را مطرح نکند
- هرگاه شاکی، دارنده‌ی چک نباشد (دارنده‌ی چک کسی است که برای اولین بار چک را به بانک ارائه کرده و گواهی عدم پرداخت به نام او صادر شده باشد)
وصول چک از طریق اجرای ثبت
به استناد ماده ۲۵۲ آئین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی برای وصول وجه چک از طریق ثبت فقط علیه صادرکننده چک می‌توان اقدام نمود و علیه سایر امضاء کنندگان ( یعنی ظهرنویس- ضامن ) از طریق ثبت نمی‌توان اقدامی نمود بلکه علیه این اشخاص باید از طریق محاکم حقوقی اقدام کرد
چه کسی می تواند تقاضای صدور اجرائیه نماید
دارنده چک می‌تواند تقاضای صدور اجرائیه نماید حتی اگر چک بعد از مراجعه به بانک به اومنتقل شده باشد یعنی اگر شخصی گواهی عدم پرداخت بگیرد و چک را به کس دیگری منتقل کند منتقل الیه هم می‌تواند از طریق اجرای ثبت اقدام کند
معایب و مزایای اقدام از طریق اجرای ثبت:
- هزینه های اقدام از طریق اجرای ثبت ۵% مبلغ مورد درخواست است که در مقایسه با هزینه دادرسی در دادگستری که ۵/۳% مبلغ خواسته است کمی بیشتر است . درست است که پرداخت ۵% مزبور به عهده مدیون می باشد اما درصورتی که طلبکار موفق به معرفی اموالی از مدیون برای اجرا نگردد ، اجرای ثبت ، استرداد لاشه چک را منوط به پرداخت حق اجرا از طرف طلبکار ( متقاضی اجرا ) می‌نماید.
- امکان تامین خواسته بدون ابلاغ در دادگاه وجود دارد در حالی که در ثبت اول به بدهکار ابلاغ می‌شود و بعد تامین صورت می‌گیرد که ممکن است او در فاصله ابلاغ تا توقیف مال ،اموال خود را منتقل کند.
توضیح اینکه فرایند و تاسیسی وجود دارد که به موجب آن طلبکار می‌تواند پیشاپیش به منظور جلوگیری از انتقال اموال توسط بدهکار به بستگان خود اموال مدیون را تا وصول طلب خود توقیف کند به این فرایند تامین خواسته می‌گویند - به موجب ماده ۱۶۸ قانون اجرای احکام مدنی ، هر گاه از تاریخ صدور اجرائیه بیش از ۵ سال گذشته باشد و محکوم له ( طلبکار )عملیات اجرائی را تعقیب ننموده باشد اجرائیه بلا اثر می‌شود و باید مجددا تقاضای صدور اجرائیه کند در حالی که در ثبت اعتبار اجرائیه مقید به مدت معینی نمی باشد.
- درصورتی که صادرکننده چک در خصوص چکی که برای اقدام به ثبت مراجعه شده ،ادعای جعل نماید نمی‌تواند ادعای خود را در اجرای ثبت مطرح نماید بلکه باید این ادعا را همراه با تقاضای صدور توقف عملیات اجرایی و پس از سپردن خسارات احتمالی با تقدیم دادخواست از دادگاه بخواهد تا رسیدگی کند.
- در اقدام از طریق دادگاه حقوقی پس از صدور حکم قطعی و عدم دسترسی به اموال محکوم یا همان صادرکننده در قالب اعمال ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی می‌توان درخواست جلب و حبس وی را نمود اما از طریق اجرای ثبت این اقدام ممکن نیست.
نکته: چه خواسته باشید از طریق ثبت اقدام کنید و چه دادگاه حقوقی در هر حال می‌توانید شکایت کیفری به جرم صدور چک بلامحل را در دادگاه کیفری انجام بدهید.
حال اگر طلبکاری برای وصول طلب خودش هم از طریق دادگاه حقوقی و هم اجرای ثبت اقدام نموده باشد چون این کار غیر قانونی است بدهکار بایستی برای توقف و ابطال عملیات اجرایی در ثبت، به دادگاه دادخواستی با همین عنوان بدهد و درخواست رسیدگی کند. لازم به ذکر است این درخواست را در مورد حکم و اجراییه دادگاه نمی‌توان خواست چون احکام دادگاه‌ها لازم الاجرا هستند و قابلیت توقف و ابطال ندارند مگر در موارد خاص قانونی که در خود قانون از آنها نام برده شده است.
در پایان متذکر می‌گردد قبل از دریافت هر گونه چک از دیگران از قدرت و توان مالی صادرکننده آن اطمینان حاصل یافته سپس اقدام به دریافت آن کنید و چنانچه پس از دریافت با چک بلا محل ( پاس نشدن ) مواجه شدید با توجه به شرایط صادرکننده، اینکه آیا اموالی دارد یا نه ؟ اینکه خروج از کشور برای او مهم است یا نه و….. تصمیم به اقدام از طریق ثبت یا دادگاه نمائید.
شرایط حقوقی درباره چک ضمانت
چک ضمانت یا چکی که بابت تضمین انجام تعهد صادر می‌شود درصورتی امکان وصول دارد که متعهد خلف وعده کرده و در انجام معامله یا تعهدی که به عهده گرفته قصور کند
وقتی قراردادی منعقد می‌شود که موضوع آن انجام کار یا ساختن چیزی است، همیشه این تردید وجود دارد که شاید متعهد به قول خود وفا نکند یا در انجام تعهد تاخیر داشته باشد، همچنین این احتمال وجود دارد که پس از اجرای قرارداد مشخص شود در عملیات و کار انجا‌‌م‌شده نواقصی موجود است، بنابراین در این میان پیش‌‌پرداخت و چک ضمانت بین طرفین رد و بدل می‌شود تا تعهد فرد صادرکننده چک مشخص شود
شخصی که چکی را بابت ضمانت می‌دهد مکلف است تا تعهد را به درستی انجام دهد و در پایان چک ارائه شده را مسترد کند، شخصی هم که چک ضمانت را دریافت کرده، مکلف است در پایان انجام کار و تائید حسن انجام کار، چک را به صاحب آن عودت دهد اما در برخی موارد، متعهد از اجرای تعهد سرپیچی می‌کند یا شخصی که چک ضمانت نزد وی امانت سپرده شده، از شرایط امانت عدول می‌کند. در اینجا باید به دعوای طرفین در این خصوص رسیدگی شود.
قانون و چک جدید بانکی
با شروع سال ۱۴۰۰ فرایند صدور چک دچار تغییر بزرگی شد. چک‌های صیادی جای خود را به چک‌های جدید ۱۶ رقمی شد، که برای صدور و استفاده از آن باید حتما به نام شخص استفاده کننده یا صادر شده و تنها با ثبت در سامانه صیاد به ثبت رسیده باشد قابل پیگیری و وصول است. با توجه به قانون جدید صدور چک در وجه حامل دیگر مقدور نمی باشد. این روش باعث کاهش سرقت، جرایم جعل شد و با تبصره ماده‌هایی قرار شد هر شخص حقیقی و حقوقی چنانچه چک برگشتی داشته باشد برای این شخص نه حساب بانکی نه خدمات بانکی ارایه نمی‌شود.
طبق قانون جدید چنانچه چکی برگشت بخورد و صاحب آن نسبت به رفع برگشتی آن در ۲۴ ساعت از تاریخ ثبت نسبت به رفع آن اقدام نکند به صورت اتوماتیک توسط سیستم بانکی کشور به عنوان چک رفه سو اثر نشده محدودیت‌های بسیاری را برای صاحب چک ایجاد خواهد کرد که در ادامه به آنها اشاره می‌کنیم :
- عدم امکان افتتاح هرگونه حساب و صدور کارت بانکی جدید؛ حتی صدور المثنی/ تمدید تاریخ اعتبار کارت/ کارت اعتباری و تسهیلات خرد
- مسدود شدن وجوه تمام حساب‌ها و کارت‌های بانکی و هر مبلغ متعلق به صادرکننده که تحت هر عنوان نزد بانک‌ها یا موسسات اعتباری موجود است به میزان کسری مبلغ چک و به ترتیب اعلامی از سوی بانک مرکزی
- عدم پرداخت هرگونه تسهیلات بانکی یا صدور ضمانت‌نامه‌های ارزی یا ریالی
- عدم گشایش اعتبار اسنادی ارزی یا ریالی
رفع سو اثر چک های قدیمی و گم شده :
چنانچه شما قبلا چکی داشته اید و آنها برگشت خورده اند. یا لاشه آنها را گم کرده اید یا طرف چک آن را تحویل شما نداده می توانید با استفاده از قانون جدید مرور زمان نسبت به رفع چک های برگشتی خود اقدام کنید. در این روش شما اگر چکی که ۳ سال پیش صادر کرده اید ولی بعد از برگشت تاکنون به بانک یا رفع اثری از آن نشده است می توانید طی نامه ای مکتوب به بانک مربوطه فرایند رفع سو اثر چک های برگشتی قدیمی را درخواست دهید. بانک بعد از بررسی و پروسه اداری و استعلام قضایی چنانچه شکایت یا دعوی علیه شما نسبت هب چک برگشتی نشده باشد رفع اثر خواهد کرد. این روش تنها به چک های که از زمان ثبت برگشت آنها ۳ سال می گذرد قابل اجرا است.
