پنج ویژگی بزرگ شخصیت چیست؟
روانشناسان شخصیت معاصر بر این باورند که پنج بعد اساسی از شخصیت وجود دارد که اغلب با عنوان “پنج ویژگی بزرگ” شناخته می شوند. این پنج ویژگی عبارتند از: برون گرایی (تمایل به اجتماع)، سازگاری (مهربانی)، گشودگی (تمایل به تجربه‌های جدید و کنجکاوی)، وظیفه شناسی (مسئولیت پذیری و سازماندهی)، و روان رنجوری (تمایل به تجربه احساسات منفی).
شناخت دقیق هر یک از این ویژگی ها و معنی امتیاز بالا یا پایین در آنها، بدون نیاز به شرکت در آزمون‌های شخصیت، می‌تواند به درک بهتر شخصیت خودتان کمک کند. همچنین با دانستن این ویژگی‌ها می‌توانید دیگران را نیز بهتر درک کنید.
تاریخچه “پنج ویژگی بزرگ شخصیت”
نظریه‌های صفات شخصیتی مدت‌ها در تلاش بوده‌اند تا به طور دقیق تعداد صفات موجود را مشخص کنند. نظریه‌های اولیه اعداد مختلفی را پیشنهاد داده‌اند. به عنوان مثال، لیست گوردون آلپورت حاوی ۴۰۰۰ ویژگی شخصیتی بود، ریموند کاتتل ۱۶ عامل شخصیتی داشت و هانس آیزنک نظریه سه عاملی را ارائه کرد.
بسیاری از محققان احساس می‌کردند که نظریه کاتتل بیش از حد پیچیده و نظریه آیزنک از نظر دامنه محدود است. در نتیجه، “پنج ویژگی بزرگ” ظهور کردند و برای توصیف صفات گسترده‌ای که به عنوان بلوک‌های ساختمانی شخصیت عمل می‌کنند، به کار گرفته شدند.
تحقیقات متعددی از وجود پنج ویژگی اصلی شخصیت حمایت می‌کنند. شواهد این نظریه سال‌ها در روانشناسی رو به افزایش بوده است و با تحقیقات D.W. Fiske (1949) آغاز شده و بعداً توسط دیگران از جمله Norman (1967)، Smith (1967)، Goldberg (1981) و McCrae & Costa (1987) گسترش یافته است.
پنج ویژگی بزرگ شخصیت
شخصیت انسان ویژگی پیچیده‌ای است، اما روانشناسان برای درک بهتر آن، مدلی با عنوان «پنج عامل بزرگ شخصیت» پیشنهاد داده‌اند. این مدل پنج ویژگی کلیدی را در شخصیت افراد شناسایی می‌کند که هر کدام طیف وسیعی از خصوصیات را در بر می‌گیرد. به عنوان مثال، برون‌گرایی طیف وسیعی از بسیار برون‌گرا تا بسیار درون‌گرا را شامل می‌شود و اکثر افراد در نقطه‌ای بین این دو حد قرار می‌گیرند.
در این مدل، برچسب‌های به کار رفته برای هر عامل ممکن است بین محققان کمی متفاوت باشد، اما اساساً پنج ویژگی آن به شرح زیر است:
پنج ویژگی بزرگ شخصیت : شماره ۱ گشودگی به تجربه
گشودگی به تجربه، بیش از سایر عوامل شخصیت، بر تخیل و بینش تأکید دارد. افراد با گشودگی بالا معمولاً علایق و کنجکاوی‌های متنوعی دارند، از یادگیری چیزهای جدید و تجربه‌های نو لذت می‌برند و مشتاق کشف دنیای اطراف و شناخت بیشتر دیگران هستند. همچنین تمایل بیشتری به ماجراجویی و خلاقیت دارند. در مقابل، افراد با گشودگی پایین معمولاً به سنت پایبندترند و ممکن است در درک مفاهیم انتزاعی دچار مشکل شوند.
ویژگی‌های فرد با گشودگی بالا:
- بسیار خلاق
- پذیرای تجربه‌های جدید
- علاقه‌مند به چالش‌های نو
- تمایل به تفکر بر مفاهیم انتزاعی
ویژگی‌های فرد با گشودگی پایین:
- عدم علاقه به تغییر
- اجتناب از تجربه‌های جدید
- مقاومت در برابر ایده‌های نو
- کمبود تخیل
- عدم علاقه به مفاهیم انتزاعی یا تئوری
پنج ویژگی بزرگ شخصیت : شماره ۲ وظیفه‌شناسی
وظیفه‌شناسی به سطح بالای تفکر، کنترل بر انگیزه‌ها و رفتارهای هدفمند اشاره دارد. افراد وظیفه‌شناس معمولاً منظم و به جزئیات اهمیت می‌دهند، برای آینده برنامه‌ریزی می‌کنند، به تأثیر رفتار خود بر دیگران توجه دارند و نسبت به مهلت‌ها دقیق هستند.
ساختار و سازمان یافتگی
افرادی که در این ویژگی شخصیتی نمره پایین‌تری کسب می‌کنند، کم‌تر برنامه‌ریزی می‌کنند و سازماندهی در آنها ضعیف‌تر است. آنها ممکن است کارها را به تعویق بیندازند و گاهی اوقات حتی زمان‌های تحویل را به طور کامل از دست بدهند.
فرد با نمره بالا:
- برای آماده شدن وقت می‌گذارد.
- کارهای مهم را بلافاصله انجام می‌دهد.
- به جزئیات توجه می‌کند.
- از داشتن یک برنامه مشخص لذت می‌برد.
فرد با نمره پایین:
-
- از ساختار و برنامه‌ریزی بیزار است.
- بی‌نظم است و از وسایل خود مراقبت نمی‌کند.
- وسایل را پس نمی‌دهد یا آنها را سر جای خود نمی‌گذارد.
- کارهای مهم را به تعویق می‌اندازد.
- از انجام وظایف ضروری یا محول شده خودداری می‌کند.
پنج ویژگی بزرگ شخصیت : شماره ۳ برون‌گرایی
برون‌گرایی (یا گشاده‌روی) یک ویژگی شخصیتی است که با هیجان‌پذیری، اجتماعی بودن، پرحرفی، قاطعیت و ابراز شدید احساسات مشخص می‌شود. افراد برون‌گرا، برون‌رفتار هستند و تمایل دارند در موقعیت‌های اجتماعی انرژی کسب کنند. بودن در کنار دیگران به آنها کمک می‌کند احساس سرزندگی و هیجان داشته باشند.
افرادی که نمره پایین‌تری در این ویژگی شخصیتی دارند یا درون‌گرا هستند، تمایل به گوشه‌گیری بیشتری دارند. آنها انرژی کمتری برای صرف کردن در محیط‌های اجتماعی و رویدادهای اجتماعی دارند و این موقعیت‌ها می‌توانند آنها را خسته کند. درون‌گراها اغلب برای “شارژ مجدد” به دوره‌ای از تنهایی و آرامش نیاز دارند.
فرد با نمره بالا:
- از مرکز توجه بودن لذت می‌برد.
- از شروع گفتگوها لذت می‌برد.
- از ملاقات با افراد جدید لذت می‌برد.
- حلقه اجتماعی گسترده‌ای از دوستان و آشنایان دارد.
- دوست‌یابی برای او آسان است.
- وقتی در کنار دیگران است، احساس انرژی می‌کند.
- قبل از فکر کردن حرف می‌زند.
فرد با نمره پایین:
- تنهایی را ترجیح می‌دهد.
- با معاشرت زیاد احساس خستگی می‌کند.
- شروع گفتگو را دشوار می‌یابد.
- از گپ زدن لذت نمی‌برد.
- قبل از صحبت با دقت فکر می‌کند.
- از مرکز توجه بودن بیزار است.
پنج ویژگی بزرگ شخصیت : شماره ۴ موافق بودن
این ویژگی شخصیتی شامل ویژگی‌هایی مانند اعتماد، نوع‌دوستی، مهربانی، محبت و سایر رفتارهای اجتماعی است. افرادی که نمره بالایی در موافق بودن کسب می‌کنند، تمایل بیشتری به همکاری دارند، در حالی که افرادی که نمره پایین‌تری کسب می‌کنند، تمایل بیشتری به رقابت و گاهی اوقات حتی دستکاری و سوء استفاده دارند.
فرد با نمره بالا:
- به دیگران بسیار علاقه‌مند است.
- به دیگران اهمیت می‌دهد.
- با دیگران همدردی و دلسوزی می‌کند.
- از کمک کردن و مشارکت در خوشبختی دیگران لذت می‌برد.
- به کسانی که به کمک نیاز دارند کمک می‌کند.
فرد با نمره پایین:
- به دیگران توجه کمی می‌کند.
- به احساسات دیگران اهمیتی نمی‌دهد.
- به مشکلات دیگران علاقه‌ای ندارد.
- به دیگران توهین و تحقیر می‌کند.
- برای رسیدن به خواسته‌های خود دیگران را دستکاری می‌کند.
پنج ویژگی بزرگ شخصیت : شماره ۵ عصبیت گرایی (Neuroticism)
یکی از صفات شخصیتی است که با غم، بدخلقی و عدم ثبات عاطفی شناخته می شود. افرادی که در این ویژگی نمره بالایی کسب می‌کنند، بیشتر دچار نوسانات خلقی، اضطراب، تحریک پذیری و غم می‌شوند. کسانی که نمره پایین‌تری در این صفت دارند، معمولا از ثبات عاطفی بیشتری برخوردار بوده و از نظر احساسی مقاوم‌تر هستند.
افراد با نمره بالا در عصبیت گرایی:
- به راحتی استرس می‌گیرند
- درباره مسائل زیادی نگران می‌شوند
- به آسانی ناراحت می‌شوند
- دچار تغییرات شدید خلقی می‌شوند
- احساس اضطراب دارند
- پس از رویدادهای استرس زا به سختی به حالت عادی برمی‌گردند
افراد با نمره پایین در عصبیت گرایی:
- از نظر عاطفی باثبات هستند
- به خوبی با استرس برخورد می‌کنند
- به ندرت احساس غم یا افسردگی می‌کنند
- زیاد نگران نمی‌شوند
- بسیار آرام هستند
رابطه صفات شخصیت پنج بزرگ با سایر صفات:
موقعیت شما بر روی طیف هر یک از این پنج صفت اصلی می‌تواند به شناسایی احتمال داشتن سایر صفات شخصیتی فرعی، مثبت یا منفی، کمک کند.
صفات مثبت شخصیت:
- سازگار
- جاه طلب
- با ملاحظه
- همکاری کننده
- دوستانه
- باوقار
- متواضع
- با بصیرت
- بی طرف
- خوش بین
- محترم
- باثبات
- دقیق
- جامع
صفات منفی شخصیت:
- پرخاشگر
- متکبر
- سرد
- فریبکار
- خودخواه
- محتاط
- غیرقابل تحمل
- قضاوت کننده
- بدخلق
- غافل
- متکبر
- خودپرست
- غیر قابل اعتماد
- گوشه گیر
به عنوان مثال، اگر در گشودگی نمره بالایی کسب کنید، به احتمال زیاد خلاقیت را به عنوان یک صفت مثبت شخصیت خواهید داشت. در مقابل، اگر در گشودگی نمره پایینی داشته باشید، احتمالاً بیشتر ویژگی منفی بی خیالی را داشته باشید.
جهان شمولی صفات اصلی شخصیت:
مک کرا و همکارانش دریافتند که صفات شخصیتی پنج بزرگ به طور قابل توجهی جهانی هستند. مطالعه‌ای که روی افراد از بیش از ۵۰ فرهنگ مختلف انجام شد، نشان داد که این پنج بعد را می‌توان برای توصیف شخصیت به طور دقیق به کار برد.
بر اساس این تحقیق، بسیاری از روانشناسان اکنون بر این باورند که پنج بعد شخصیتی نه تنها جهانی هستند، بلکه ریشه بیولوژیکی نیز دارند. روانشناس دیوید باس توضیحی تکاملی برای این پنج صفت اصلی شخصیتی پیشنهاد کرده است و بیان می‌کند که آنها مهم‌ترین ویژگی‌هایی هستند که چشم انداز اجتماعی ما را شکل می‌دهند.
شخصیت: جهانی و درونی
تحقیقات مک‌کرا و همکارانش نشان می‌دهد که پنج ویژگی اصلی شخصیت (“مدل پنج بزرگ“) تقریباً در تمام فرهنگ‌ها وجود دارند. مطالعه‌ای که افراد بیش از ۵۰ فرهنگ مختلف را بررسی کرده بود، نشان داد که می‌توان از این پنج بعد برای توصیف دقیق شخصیت استفاده کرد.
با استناد به این پژوهش، بسیاری از روانشناسان اکنون بر این باورند که پنج بعد شخصیتی نه تنها جهانی هستند، بلکه ریشه در زیست‌شناسی ما نیز دارند. دیوید باس، روانشناس، توضیحی تکاملی برای این پنج ویژگی اساسی شخصیت ارائه کرده است. او معتقد است که این ویژگی‌ها مهم‌ترین خصوصیاتی هستند که چشم‌انداز اجتماعی ما را شکل می‌دهند.
عوامل شکل‌دهنده شخصیت
تحقیقات نشان می‌دهد که هم عوامل زیستی و هم عوامل محیطی در شکل‌گیری شخصیت ما نقش دارند. مطالعات دوقلوها نشان می‌دهد که هر دو عامل “طبیعت” و “پرورش” در شکل‌گیری هر یک از پنج ویژگی شخصیتی نقش دارند.
مطالعه‌ای روی ۱۲۳ جفت دوقلو همسان و ۱۲۷ جفت دوقلو غیرهمسان، به بررسی زیربنای ژنتیکی و محیطی پنج ویژگی پرداخته است. یافته‌های این پژوهش نشان داد که وراثت برای هر ویژگی شخصیتی به این ترتیب است: برون‌گرایی ۵۳٪، موافق بودن ۴۱٪، وظیفه‌شناسی ۴۴٪، روان‌رنجوری ۴۱٪ و گشودگی ۶۱٪.
مطالعات طولی نیز نشان می‌دهند که این پنج ویژگی تمایل به ثبات نسبی در طول بزرگسالی دارند. یک مطالعه چهار ساله روی بزرگسالان شاغل نشان داد که شخصیت در اثر رویدادهای ناگوار زندگی به‌طور قابل‌توجهی تغییر نمی‌کند.
تحقیقات نشان می‌دهند که بلوغ ممکن است بر پنج ویژگی شخصیتی تأثیر بگذارد. افراد با افزایش سن، تمایل به کاهش برون‌گرایی، روان‌رنجوری و گشودگی به تجربه نشان می‌دهند. از سوی دیگر، با افزایش سن، موافق بودن و وظیفه‌شناسی تمایل به افزایش دارند.
سخن پایانی
همواره به خاطر داشته باشید که رفتار شامل تعاملی بین شخصیت درونی فرد و متغیرهای موقعیتی است. موقعیتی که فرد در آن قرار می‌گیرد، نقشی در واکنش‌های احتمالی او دارد. با این حال، در بیشتر موارد، افراد پاسخ‌هایی می‌دهند که با ویژگی‌های شخصیتی درونی آنها سازگار است.
این ابعاد نشان‌دهنده حوزه‌های گسترده‌ای از شخصیت هستند اما شخصیت همچنین پیچیده و متنوع است. بنابراین، یک فرد ممکن است رفتارهایی را در چندین مورد از این ویژگی‌های شخصیتی نشان دهد.
